Downcycle ve Recycle
İngilizce'de downcycle ve recycle dediğimiz iki kavram Türkçe'ye geri dönüşüm olarak geçtiği için, her iki kavramın da aynı olduğunu düşünüyoruz; ancak aralarında epey fark var. Downcycle bir maddenin daha alt kalitede bir maddeye dönüşmesiyken, recycle maddenin yeniden aynı kalitede bir maddeye dönüşmesi.
Plastikler en fazla iki kez ve alt kalitede maddeye dönüşür
Plastikler, camlar ve metallerin aksine %100 ve sonsuz kez geri dönüşmezler. Zaten az miktarda plastik geri dönüşürken, geri dönüşebilen plastikler en fazla iki kez, o da alt kalitede bir plastiğe dönüşür. Yani pet şişe geri dönüştüğünde yeniden bir pet şişe olmaz, mesela dayanıksız bir polyester lif olur. O dayanıksız polyester liflerden üretilen tişörtler yıkandıkça mikroplastikler kopar ve denize ulaşır.
Geri dönüşebilen plastikler
Markaların son zamanlarda sıklıkla kullandığı "geri dönüştürülebilir plastik" vurgusu bir yeşil boyamadan (yeşil aklama, yeşil yıkama, greenwashing) ibaret. Geri dönüştürülebilir plastik, o plastiğin geri dönüştüğü anlamına gelmez. Diyebiliriz ki, plastikler üçe ayrılır:
Geri dönüşemeyen plastikler
Bazı plastikler ham maddeleri nedeniyle hiç geri dönüştürülmezler. Mesela strafor tabak.
Geri dönüşebilen; ama piyasası olmadığı için geri dönüştürülmeyen plastikler
Bazı plastikler geri dönüştürüldüğü madde değersiz olduğu için geri dönüştürülmezler. Mesela diş macunu tüpü.
Geri dönüştürülebilen, piyasası da olan, sadece %9 ihtimalle geri dönüştürülen plastikler
Bazı plastikler geri dönüştürülür ama bu geri dönüşüm işlemi bizim tüketimimizi yetişemediği için bir kısmı geri dönüşür. Mesela pet şişe. %9'u.
Geri dönüşebilen plastiklerle ilgili ayrıntılı video hazırlamıştım:
Geri dönüşüm maliyeti
Madde ne olursa olsun, geri dönüşüm güzellemesi yapacak değilim.
Beşiktaş'ta çöp kovasına atılan bir pet şişe 52 km gezerek geri dönüşüm tesisine gidiyor. Kadıköy'de bu sayı 48 km. Pet şişenin kullanıldıktan geri dönüşüm tesisine gidene kadarki yolculuğu gibi kilometrelerce karbon salımına neden oluyor.
Peki tesise gittiğinde ne oluyor? Ayrışıyor, temizleniyor ve geri dönüşüyor. Bu esnada enerji tüketiyor. Pet şişe ve her bir bileşeninin üretilip etiketlenip doldurup bize ulaşana kadarki sürecinden hiç bahsetmiyoruz bile. Her ürün bu aşamalardan geçer. Ancak tek kullanımlık ürünler bu aşamalardan her defasında geçer. Sadece 10 sn içtiğimiz suyun maliyeti kilometrelerce yol, kilogramlarca karbon.
Peki hangi plastik?
Plastiğin hayatımızı kolaylaştırdığı gerçeğini görmezden gelemem. Plastik ucuz, dayanıklı, hafif. Milyarlarca insanın yaşadığı Dünya'da paslanmaz çelikten şırınga kullanamayacağımız ortada.
Uzak durmamız gerektiğini düşündüğümüz plastik, petrol bazlı tek kullanımlık plastik. Yani pet şişeler, karton bardaklar (evet, karton adı altındaki kahve bardakları), plastik pipetler, ıslak mendiller, ambalajlar... Yani günlük hayatımızda birkaç dakika hatta birkaç saniye kullandığımız tek kullanımlıklar.
Plastikler çöp dağları ve çöp adalarına hatta yedinci kıtaya neden olmuşken, biz bireylere çok fazla iş düşüyor. En çok da devletlere ve markalara kendi plastik çöplerinin sorumluluğunu almayı hatırlatmak.
Bu noktada Avrupa ülkelerinin çöpünü Türkiye'ye göndermekten, Türkiye'nin de bu çöpleri almaktan vazgeçmesini talep ettiğimizi hatırlatayım. Türkiye Çöplük Olmasın.
Plastik üzerine belgesel izlemek isterseniz:
The Plastic War
Broken: Recycling Sham
A Plastic Ocean
Bir Medyascope belgeseli: Plastiğin Yolculuğu (Doğu Eroğlu'nun yukarıdaki grafikleri aldığım çalışması)
Geri dönüşüm plastikte ham madde sağlamaz, bir sorunu çözmeye çalışır. Sorunu çözmek içinse önce nedeni çözmemiz gerekir. Yani plastik üretimini azaltmalıyız. Sevgiler,
Utku