Akım olacaksa böyle olsun dedirten Zero Waste / Sıfır Çöp akımının Türkiye'de de takipçileri "Ben de varım" derken, plastik poşeti yeniden kullanmanın, çöpleri ayırmanın ya da çocuklara oynasın diye vermenin yeterli olup olmadığını yazmak istedim.
Öncelikle geri dönüşüm, ileri dönüşüm ve sıfır çöp nedir? Farkı ne olabilir?
Geri Dönüşüm (Recycling) Nedir?
Ömrünü tamamlamış bir ürünün kimyasal veya fiziksel yöntemlerle ham madde haline dönüştürülüp yeni bir nitelikli ürün haline getirilmesi geri dönüşümdür. Suyunu içtiğinizde pet (PETE) şişe ömrü tamamladıktan sonra ham madde haline dönüştürülüp başka bir ürün olarak yeniden kullanılması geri dönüşüm sayesindedir. Cam, metal, plastik vs tüm ürünler tek ham maddeden oluşması gibi belli şartlarda geri dönüştürülür.
İleri Dönüşüm (Upcycling) Nedir?
Ömrünü tamamlamış bir ürünün yeni bir nitelikli ürüne dönüşmesidir. Yani sökülen bir tişörtün bez çanta olarak kullanılmaya devam etmesi ileri dönüşüm sayesindedir. Ömrü kısa olan tek kullanımlık (kullan-at) ürünleri yeniden kullanıma sokar. Yeniden kullanım ev şartlarında olduğu için, çevreye verdiği zarar daha azdır. Ancak en nihayetinde ömrünü tamamlayan yeni ürün de atılır. İleri dönüşüm, ürünün sadece ömrünü uzatır.
Sıfır Çöp (Zero Waste) Nedir?
Kullanılan tüm ürünler için çevreye zarar vermeyecek bir ham madde tercih etmek sıfır çöptür. Tek kullanımlık ve plastik ürünler kullanılmaz. Az tüketim ve tekrar kullanım da, sıfır çöp için sağlıklı ham madde kadar önemlidir.
Sıfır çöpte plastik kaşık hiç kullanmaz; bunun yerine çelik ya da tahta gibi sağlıklı ham maddeler kullanılır ve tekrar kullanılır.
Karton kahve bardağı:
Geri dönüşmez; çünkü içi plastik dışı kartondur. Doğada kalır.
İleri dönüşümde kalemlik yapılır(yapılabilir). Yeni bir ömür verilir, bir süre daha kullanılır. Ancak kalemlik olarak ömrünü tamamladığında içi plastik dışı karton olduğu için geri dönüşmez. Doğada kalır.
Sıfır çöpte kullan-at karton bardak kullanılmaz. Sıfır çöpçü kendi termos bardağını taşır.
Neden geri dönüşüm ya da ileri dönüşüm değil de, sıfır çöp?
Yıllarca, ürünleri yeniden kullanmanın ve çöpleri ayırmanın önemi üzerinde duruldu. Ancak ürünün yaşam döngüsü üretilme aşamasında başladığı atlandı. Zehirli (plastik gibi) bir maddeden ürün üretmek toprağı ve suyu zehirlemek için yeterli.
Üstelik ürünü kullanırken yakın temasla, yanlış kullanımla, hatta yıkama esnasında mikro parçacıklar zehirlemeye devam eder. Yakın temasa BPA örneğini, yanlış kullanıma sıcağı örnek verebilirim.
Karton kahve bardağında olduğu gibi iki farklı ham maddeli ürünler geri dönüştürülemez. Ham maddeleri cam, kağıt, plastik gibi ayırabileceğimiz gibi, sadece plastiklerde onlarca çeşit olduğunu hatırlatmak isterim. İleri dönüştürülen bir ürün ömrünü uzatmıştır; ancak ileri dönüştürülürken yapılan uygulama (iki farklı ham maddenin birleştirilmesi, boyama, yapıştırma, vs) geri dönüştürülmesini engeller. Yani tuvalet kağıdı rulosuna iki küçük su şişesi kapağı yapıştırdığınızda yaptığınız oyuncak, çocuğunuz sıkılıp attığında geri dönüşmez.
Sıfır çöp, herhangi bir ürünün ömrünü tükettikten sonra geri ve ileri dönüştürmek zorunda kalmamasını savunur. Pamuklu ve doğal boyalı bir tişört doğada en fazla 5 ayda çözülür, daha da önemlisi çözülürken zarar vermez. İçinde sentetik yoksa, bırakın doğada çözülsün. Sıfır çöp ayrıca ürünün üretilirken kullandığı enerjiyi de hesaplar. Bu nedenle az tüketim sıfır çöp için önemlidir. Sıfır çöpe uygun bir ürün için evladiyelik çok iyi bir tanımdır. O kadar iyidir ki, çocuğunuza bırakırsınız. Çocuğunuza zehirleyen bir çöp yerine, niye bakır, gümüş, cam bırakmayasınız.
Geri dönüşüm ve ileri dönüşümü neden önermediğimi anlattığım videoyu izlemek için buraya:
Sıfır Çöpçü Utku, @kentteekolojikhayat