Son zamanlarda dilimizdeki epey olan terimlerin ne olduğunu en basit haliyle konuşalım mı? Küresel ısınma, iklim değişikliği, iklim krizi, karbon emisyonu, sera etkisi, karbon ayak izi nedir?
Sera etkisi nedir?
Güneş ışınları Dünya'ya çarpıyor ve atmosfer sayesinde ihtiyacımız kadarı içeride yani yer küre ve atmosfer arasında, kalıyor; gerisi gidiyor. Yani atmosfer Dünya'nın örtüsü. Sera gazları (Aşağıda detaylandıracağız) ise Dünya'ya daha başka kalın bir örtü daha örtüyor, bu örtü nedeniyle sıcaklığın daha fazlası Dünya'da kalıyor. Güneş ışınlarının Dünya'dan uzaklaşmasını önlüyor. Bu da sera etkisi oluşturuyor.
Küresel ısınma nedir?
Sera gazlarının etkisiyle enerjinin yer küreye daha yakın kalması ve küresel olarak sıcaklık ortalamasının artması küresel ısınmadır. Sıcaklığı küresel olarak artması demek değil ki her yer sadece ısınma ile karşılaşıyor, bazı yerler de mevsim normallerinin üstünde soğuyor.
Sera etkisi nedeniyle atmosferin ısınmasına neye neden olur?
Ortalama sıcaklıkların artması
Kuraklığın ve çölleşmenin artması
Buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi
Su buharının artması ile daha sık ve daha yoğun yağmurlar
Yani yer küre sadece ısınmadığı için iklim değişikliği demeyi tercih ediyoruz.
İklim değişikliği nedir?
Teknik olarak küresel ısınmadır. Yer kürenin her yerinin ısınmaması, bazı yerlerin soğuması, kuraklaşması, çölleşmesi ve yağmurların artmasını kapsamak için iklim değişikliği olarak tanımlıyoruz.
İklim denir?
Mevsim normallerinin ortalamasıdır. İstanbul’da Ocak ayı -5 ve +5 arası olmalı; 17 derece olursa iklim değişikliğinde söz edebilir miyiz? Evet.
Hava durumu nedir?
Hava durumunun ne demek olduğunu ve iklimden farkını Prof Dr Levent Kurnaz çok güzel açıklamış:
Havanın günden güne hatta andan ana değişebilen farklılığı hava durumudur. Örneğin rüzgarlı, sıcak, yağmurlu, karlı, bulutlu. Hava durumunu öğrenmek için pencereden dışarı bakmanız, TV veya İnternet'ten bu bilgiyi öğrenmeniz gerekir. İklim ise pencereden dışarı bakmadan, hava durumu bilgisini almadan düşündüğünüz tahmindir. Ağustos sıcak olur, bunu bilirsiniz.
İklim krizi nedir?
İklim değişikliğinin hızla artmasına dikkat çekmek amacıyla iklim değişikliği yerine iklim krizi de diyoruz.
İklim için okul grevi ve küresel iklim grevi nedir?
Neyse ki bizden sonraki nesil çok daha akıllı, bilgili ve sorumluluk sahibi, küresel iklim grevi düzenliyorlar. Greta‘yı tanıyorsunuzdur. 2018’den bu yana Cuma günleri okulu asıp elindeki iklim için okul grevi döviziyle iklim krizine dikkat çekiyor. Tüm Dünya gençleri Cuma günleri okulu kırıp en azından birkaç saatliğine, bazen birkaç haftada bir, bazen uzaktan, Greta’ya destek vererek küresel iklim grevine katılıyor. Sadece gençler ve çocuklar değil, zaman zaman organize edilen etkinliklerde herkesi grevlere davet ediyorlar.
*Fotoğraf, Greta'nın kendi Instagram hesabından.
Sera gazları nedir?
Dünyayı battaniye gibi örten sera etkisine neden olan gazların bütünü sera gazlarıdır. En çok bilinen ve olanları karbondioksit (CO2), metan (CH4), diazotmonoksit (N2O).
Hiçbir şey vardan yok olmaz, yoktan var olmaz. Bu gazlar dışarıdan bir yerden gelmiyor, zaten dışarısı diye bir yer yok. Kendi doğal döngüsünde ya da bizim müdahalemizle açığa çıkıyor ya da kimyasal reaksiyona giriyor ve oluşuyor. Peki, kimyasal reaksiyon kötü mü? Hayır. Zaten, biz insanlar karbonuz ve nefes alıp vermemizle, yemek yememizle, yaptığımız her şeyle kimyasal reaksiyon oluyor.
Neredeydi bu sera gazları?
Gaz halinde değildi; ama toprak altındaydı. Biz onları fosil yakıt olarak kullanıyoruz ve açığa çıkarıyoruz. (Biz derken tüm insanlık)
Nasıl çıkarıyoruz?
Doğal gazla, kömürle, petrolle, plastikle. Fosil olarak toprağın altında.
Fosil ne?
Çürümüş çoook eski (milyon yıl) canlı kalıntıları, mesela zamanında yaşamış ve ölmüş dinozorlar.
Sera gazlarını neyle çıkarıyoruz?
Karbondioksiti neyle çıkarıyoruz?
Fosil yakıtlar (Benzinli araç, plastikler, endüstri, enerji)
Metanı neyle çıkarıyoruz?
Doğal gazın en önemli parçası
Büyük baş hayvanların çıkardığı gazlar
Oksijensiz ortamdaki çürüme (yani çöp)
Diazotmonoksiti neyle çıkarıyoruz?
Sentetik gübreler
Karbon salımı nedir?
Karbon salınımı değil, karbon salımı. (teşekkürler Görkem, Çevreci Geek) Karbon salımı yani karbon emisyonu karbonun doğrudan ya da dolaylı neden olmamızla açığa çıkmasıdır. Karşımıza sera gazı salımı ya da sera gazı emisyonu olarak da çıkabilir.
Karbon ayak izi nedir?
Doğrudan ya da dolaylı olarak atmosfere salınan karbonun kilogram bazlı miktarına karbon ayak izi denir.
Nefesimizi verirken, çalışırken, yemek yerken, işe giderken karbon salıyoruz; yani karbon ayak izimiz oluyor. İklim değişikliğinden bahsetmemizin nedeni ise, haddinden fazla karbon salımı olması ve her geçen an hızla artması.
Atmosferdeki karbon ölçümlerini birkaç yüz yıldır yapılıyor. Atmosferdeki karbon artışındaki hız, bilim insanlarını korkutuyor ve bir süre önce 1,5 derece sınırı koyuyorlar. Bu sınırın üstüne bu hızla çıkarsak iklim değişikliği olacağı ve yeni bir çağa gireceğimiz konusunda bizi uyarıyorlar. Sorun şu ki: biz insanlar, şu anda yaşayan hayvanlar ve bitkiler olarak buna dayanamayız, uyum sağlayamayız, neslimiz tükenir. Dinozorlar sağlayamadı, biz kimiz ki!
İklim değişikliği, kuraklaşmaya, çölleşmeye, susuzluğa neden olacağı gibi, bu etkiler nedeniyle sosyal krizlere, sosyal adaletsizliğe, büyük göçlere, savaşlara neden olur.
İklim kriziyle mücadele etmek için geç kalmayalım.
Sevgiler,
Utku